Instytucja ławników to emanacja demokracji bezpośredniej w sprawowaniu trzeciej władzy. Jest koniecznym mechanizmem kontroli społecznej sądownictwa, która zapobiega wydawaniu przez sądy absurdalnych wyroków. Tzw. społeczny sędzia ma wielowiekową tradycję.

Przedstawiciele miejscowych społeczności znajdowali się przy sądach królewskich, zaś w starożytności trybuni ludowi reprezentowali interesy uboższych grup społecznych przed pretorami. We współczesnym wymiarze sprawiedliwości, gdy przy prowadzeniu procesu potrzeba różnorodnych kwalifikacji, rola ławników jest nieoceniona. W sprawie gospodarczej, ławnik-ekonomista lub księgowy jest dla sędziego niezastąpionym partnerem do współpracy.

Bardzo ciekawy jest projekt ordynacji wyborczej, stworzony niegdyś  przez Komisję Legislacyjną Ruchu JOW ROZDZIAŁ 17 Odwołanie i powtórny wybór posła w okręgu wyborczym Art. 138 1. Grupa co najmniej 10 wyborców okręgu może zorganizować Komitet Odwołania Posła, wybrać Pełnomocnika Komitetu i skierować do Państwowej Komisji Wyborczej prośbę o wydanie zezwolenia na podjęcie zbiórki podpisów pod wnioskiem o odwołanie posła okręgu, wraz z motywacją wniosku. 

Kilka lat temu w ramach akcji zmieleni.pl, zainicjowanej przez Pawła Kukiza rozważana była obywatelska inicjatywa ustawodawcza w sprawie wprowadzenia jednomandatowych okręgów wyborczych w wyborach do Sejmu. Takie podejście – uzupełniające w stosunku do akcji zbierania podpisów za referendum ws. JOW – sugerowałem już w zeszłym roku na konferencji wieńczącej VI Marsz o Jednomandatowe Okręgi Wyborcze w Warszawie. 

Weto ludowe to rzadkie, lecz niezwykle praktyczne narzędzie demokracji bezpośredniej. O ile referendum służy zablokowaniu przez obywateli dopiero wprowadzanych zmian w prawie, o tyle weto służy do uchylenia prawa już od pewnego czasu obowiązującego. Z tego powodu, dla wzmocnienia stałości porządku prawnego w Polsce, weto musi być obostrzone wysokim progiem wymaganej liczby podpisów.

Procedura odwołania (petition of recall) posła (Member of Legislative Assembly) w okręgu wyborczym (riding, constituency) w Kolumbii Brytyjskiej (komentarz): 

"Prawo pozwalające obywatelom okręgu odwołać z jakiejś przyczyny wybranego wcześniej reprezentanta okręgu - to jest istotny czynnik kierujący uwagę reprezentanta na rozliczanie się wobec wyborców, nie wobec liderów partii politycznych. Prawo takie pozwala na kontrolę instytucji rządowych przez naród. Jest proste.